Theo quan niệm của người Tày, Nùng, then có nghĩa là “Thiên” (Trời) và được coi là điệu hát của thần tiên. Trong đời sống, đồng bào cho rằng con người có mối quan hệ với thiên nhiên, trời đất. Thông qua lời then là để bày tỏ ước vọng về chỗ dựa tinh thần, tạo dựng niềm tin để vượt qua những khó khăn, trở ngại trong cuộc sống.

Bà Hoàng Thị Siêu, thôn Phật Trì, xã Tân Hoa, huyện Lục Ngạn thực hành nghi lễ then.

Thực hành then là nghi lễ tín ngưỡng thường xuất hiện ở những sự kiện trọng đại như lễ cầu an, cầu mùa… Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, then còn là một loại hình diễn xướng dân gian, tích hợp nhiều bộ môn nghệ thuật từ văn học, âm nhạc, múa tới hội họa… Người thực hành nghi lễ then trong những dịp lễ, tết là người đại diện cho cộng đồng giao tiếp với thần linh, cầu cho mùa màng tươi tốt, đời sống ấm no, hạnh phúc. 

Then có nhiều hình thức khác nhau gắn liền với cuộc sống con người.Then kỳ yên (pèng ến) thường được tổ chức vào dịp đầu xuân, cầu cho mọi người yên lành, gặp nhiều may mắn. Then giải hạn (cầu mong tránh tai họa). Then cầu duyên (xem duyên phận của các đôi trai gái). Then mừng sinh nhật (pú sảng lường) thường tổ chức khi con người ngoài 60 tuổi. Lẩu then (hội then) là thực hành đại lễ do nhiều thầy then cùng tham gia để dâng cúng lễ vật cho tổ nghề... Về then hắt khoăn, nghi lễ này thầy then phải tổ chức 3 ngày, 3 đêm, có nhiều học trò cùng làm theo.

Lễ then này cầu cho mọi người mạnh khỏe, yên vui, một năm làm ăn phát đạt, mùa màng bội thu, thóc ngô đầy bồ, gà vịt đầy sân. Nhạc cụ không thể thiếu trong nghi lễ thực hành then là cây đàn tính, chùm sóc nhạc, ấn sắc, quạt, kiếm... trong đó sử dụng thường xuyên nhất là cây đàn tính và chùm sóc nhạc dùng để đi nhạc ngựa. Cây đàn tính ngân nga, dìu dặt, tiếng hát then mượt mà trầm bổng xen lẫn tiếng nhạc ngựa lúc nhanh lúc chậm rộn rã đi vào lòng người. Lễ vật dâng cúng trong nghi lễ then là xôi, gạo, gà, rượu, trầu cau, tiền vàng, hoa quả… tùy theo từng nghi lễ.

Nghệ nhân Ưu tú Chu Thị Hồng Vân, thôn Hố Cao, xã Hương Sơn huyện Lạng Giang (Bắc Giang) chia sẻ: Trong nghi lễ then, đầu tiên thầy then làm lễ hát thỉnh mời các thánh, quan binh, quan tướng để xin phép làm việc. Tiếp theo là hát mời các đời tổ tiên về chứng kiến buổi lễ. Lời then thường diễn tả một đoàn người trong cuộc hành trình đi lên Thiên Đình gặp Ngọc Hoàng phải trải qua rất nhiều cửa ải, chèo đèo, vượt núi, vượt sông, vượt biển...

Trong suốt cuộc làm then, thầy then vừa đàn vừa hát, kể chuyện đi đường, có lúc lại nhảy múa theo trường đoạn của then, theo tiếng đàn tính và sóc nhạc vui nhộn. Kết thúc buổi lễ thầy then dâng lễ vật tạ ơn và tiễn các vị về trời. Ngày nay người Tày- Nùng ở Bắc Giang tiếp tục duy trì các nghi lễ then truyền thống. Tuy vậy số lượng người biết làm then còn rất ít.

Bên cạnh thực hành then theo nghi lễ còn có các hoạt động then văn nghệ. Trong những năm gần đây phong trào hát then, đàn tính cũng đang được bảo tồn và phát huy, nhất là hình thức đặt lời mới cho hát then như ở Tân Sơn (Lục Ngạn), Hữu Sản, Vĩnh Khương (Sơn Động), Hương Sơn (Lạng Giang), Vô Tranh (Lục Nam), Canh Nậu (Yên Thế)… Hằng năm, vào dịp đầu xuân và dịp lễ hội, ở các địa phương tổ chức hát then đàn tính và tổ chức hội thi, hội diễn chuyên đề về loại hình nghệ thuật này nhằm bảo tồn và phát huy di sản văn hóa nhân loại.

Hát Then của Việt Nam được vinh danh Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Thông tin từ Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, thể thao và Du lịch) ngày 13-12 cho biết: Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam được ghi danh vào Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Triển lãm “Từ nhân dân mà ra” chào mừng 75 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam

Triển lãm chuyên đề “Từ nhân dân mà ra” chào mừng kỷ niệm 75 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam 22-12 (1944-2019) và 30 năm Ngày hội Quốc phòng toàn dân 22-12 (1989-2019) đã khai mạc ngày 19-12, tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Hà Nội.

Phát hiện bãi cọc nhà Trần gần nghìn năm tuổi

Viện khảo cổ học Việt Nam đang khai quật bãi cọc với nhiều chỉ dấu có từ những năm 1270, thời Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn.

Nhạc trưởng tài ba Lê Phi Phi chỉ huy đêm nhạc mừng năm mới 2020

Thông tin từ Nhà hát Giao hưởng nhạc vũ kịch TP Hồ Chí Minh (HBSO) ngày 18-12 cho biết: Chương trình âm nhạc Rock Symphony năm 2019 sẽ diễn ra tối 27 và 28-12 tại TP Hồ Chí Minh, hứa hẹn sẽ mang lại bữa tiệc âm nhạc đặc sắc cho công chúng.

Lễ hội ném còn ba nước Việt - Lào – Trung lần thứ VI tại Lai Châu

Lễ hội ném còn ba nước Việt - Lào - Trung lần thứ VI với chủ đề "sắc màu hữu nghị" sẽ diễn ra trong ba ngày (từ 29 đến 31-12) tại huyện Mường Tè (tỉnh Lai Châu).

Thí sinh Nguyễn Đức Tùng giành giải Nhất tiếng hát truyền hình Bắc Giang năm 2019

(BGĐT) - Tối 15-12, tại Trung tâm hội nghị tỉnh, Đài Phát thanh và Truyền hình (PT- TH) tỉnh Bắc Giang phối hợp Công ty cổ phần Tập đoàn Bách Việt tổ chức chung kết cuộc thi Tiếng hát truyền hình Bắc Giang năm 2019. Tới dự có Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Ánh Dương; đại diện lãnh đạo một số sở, ban, ngành cùng đông đảo khán giả.