Hội viên CLB dạy hát dân ca xã Sơn Hải (Lục Ngạn) tập luyện. Ảnh: Anh Tuấn.

Giữ tiếng hát cho bản làng

Trước khi được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, chỉ còn một bộ phận người cao tuổi dân tộc Cao Lan tại xã Đèo Gia biết hát những làn điệu sình ca truyền thống của dân tộc. Việc được công nhận là Di sản quốc gia khiến người dân địa phương thêm quý trọng, tự hào và là động lực “tiếp lửa” cho lớp người cao tuổi truyền dạy sình ca cho thế hệ trẻ. 

Ông Đàm Quang Lộc, Chủ nhiệm CLB cho biết: “Mặc dù đồng bào không sử dụng sình ca phổ biến như trước nhưng chúng tôi đã vận động được một số người trẻ tham gia học và hát dân ca dân tộc”. Đèo Gia đã thành lập được CLB hát sình ca với 24 thành viên thuộc các thôn: Đồng Bụt, Đèo Gia, Cống Luộc. Nhiều người hát có tiếng một thời đang tích cực dạy cho lớp trẻ tại đây như các ông, bà: Chung Văn Thảo, 68 tuổi; Hoàng Văn Phùng, 75 tuổi; Hoàng Thị Hội, 66 tuổi... 

CLB sinh hoạt mỗi tháng một lần ở nhà văn hóa thôn Cống Luộc. Ngoài việc chép lại và phổ biến các bài hát cổ, một số thành viên CLB đã sáng tác các bài hát mới ca ngợi Đảng, Bác Hồ, tình yêu quê hương, đất nước…

Tuy nhiên, theo ông Lộc, CLB đang gặp khó khăn bởi những làn điệu này đều được viết bằng chữ Hán nên chỉ người biết chữ Hán mới đọc và hiểu. Lớp người trung niên và trẻ tuổi rất khó biết nội dung của câu hát. 

Hiện Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) đã có kế hoạch phối hợp với Phòng Văn hóa và Thông tin Lục Ngạn lựa chọn đoàn nghệ nhân hát sình ca tham gia, giới thiệu đặc trưng văn hóa nhân kỷ niệm 69 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9 tại Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam vào tháng 9 tới. Qua đó, tiếp tục động viên, khuyến khích nhân dân gìn giữ, phát huy bản sắc dân tộc.

Cùng với sình ca, dân ca “cnắng cọô” dân tộc Sán Chí tại xã Kiên Lao được bảo tồn tương đối hiệu quả. Từ chỗ còn ít người biết hát, nay phong trào hát lan tỏa mạnh mẽ, thu hút đông đảo đồng bào trên địa bàn tham gia. 

Người có đóng góp lớn phải kể đến là ông Lâm Minh Sập, Chủ nhiệm CLB hát dân ca Sán Chí xã Kiên Lao đã dày công sưu tầm, biên chép và tự sáng tác thành công nhiều bài hát cả lời cổ và lời mới phổ biến, truyền dạy cho thế hệ sau này. 

CLB có hơn 30 thành viên thường xuyên hoạt động, là những người yêu thích dân ca dưới sự chỉ dạy của các ông: Lâm Văn Đông, Lý Hồng Sơn, Lâm Văn Chiến, Lý Văn Tiến… Thế nhưng, điều băn khoăn là thành viên CLB đều có tuổi từ 40 trở lên, thế hệ trẻ ít người biết hát.

Để xứng tầm Di sản Quốc gia

Dân ca Cao Lan, Sán Chí là kho tàng di sản văn hóa phong phú, đa dạng tại Lục Ngạn. Năm 2013, các nghệ nhân CLB hát dân ca Cao Lan ở Đèo Gia và dân ca Sán Chí tại Kiên Lao vinh dự được đem di sản dân tộc mình trình diễn tại Làng Văn hóa, du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Hà Nội). 

Hát đối đáp dân ca Cao Lan tại xã Đèo Gia.

Đây vừa là niềm tự hào vừa là trách nhiệm không nhỏ trong công tác bảo tồn di sản. Ông Đặng Minh Tuy, Giám đốc Trung tâm Văn hóa - Thể thao huyện Lục Ngạn cho biết: Ngoài thành lập các CLB hát dân ca, hàng năm huyện tổ chức Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch, một số xã cũng có ngày hội ở cấp mình. Qua đó, khơi dậy niềm tự hào, nâng cao ý thức bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và tạo không gian cuốn hút đồng bào. 

Cùng đó, ngành văn hóa mở một số lớp truyền dạy chữ Hán - Nôm, nhằm giúp người dân tiếp cận, đọc và hiểu những làn điệu dân ca dân tộc. UBND huyện Lục Ngạn có chính sách hỗ trợ kinh phí, chuyên môn cho các CLB thành lập mới (đến nay, toàn huyện có hai CLB hát dân ca Sán Chí, một CLB hát dân ca Cao Lan); mở các lớp dạy tiếng dân tộc, hát, múa các làn điệu dân ca truyền thống, thường xuyên tổ chức hội diễn, hội thi…

Đi đôi với các biện pháp trên, Sở VHTTDL cũng phối hợp với UBND huyện Lục Ngạn điều tra, nghiên cứu, bảo tồn giá trị di sản văn hóa tiêu biểu các dân tộc thiểu số, tổ chức ghi hình dân ca dân tộc Sán Chí; tổng điều tra văn hoá phi vật thể các dân tộc trên địa bàn huyện. 

Ngoài ra, xuất bản nhiều tập sách có giá trị như: “Dân ca dân tộc Cao Lan tỉnh Bắc Giang”; “Phong tục tập quán tiêu biểu các dân tộc thiểu số tỉnh Bắc Giang”; thực hiện đề tài “Điều tra, sưu tầm vốn dân ca dân tộc Sán Chí ở xã Kiên Lao”… Trong đó, sưu tầm được hơn một nghìn bài dân ca Sán Chí viết bằng chữ Hán, phiên âm sang tiếng Sán Chí và tiếng Việt …

Để bảo tồn, phát huy hiệu quả hai loại hình dân ca trên, nhiều giải pháp được  ngành văn hóa ưu tiên thực hiện thời gian tới như: Ghi âm, ghi hình và phổ nhạc các bài hát tiêu biểu để tuyên truyền phổ biến; có chính sách tôn vinh các nghệ nhân để họ tiếp tục sưu tầm, truyền dạy dân ca cho lớp trẻ; tiếp tục vận động thành lập CLB hát dân ca ở các bản, làng; tổ chức nhiều cuộc giao lưu, hội hát dân ca. 

Đồng thời có thể nâng cấp hội hát dân ca thành lễ hội cấp tỉnh, tạo sân chơi rộng rãi thu hút đồng bào tham gia… Với nỗ lực chung tay của các cấp, ngành chức năng, địa phương và đồng bào trong vùng, tin rằng dân ca Cao Lan, Sán Chí sẽ trường tồn trong vườn hoa dân ca muôn sắc của dân tộc. 

Thân Huy - Đắc Thụ