Tỏa sáng ngọn lửa đam mê nghệ thuật truyền thống dân tộc

Thứ 6: 16:46 ngày 24/10/2025

BẮC NINH - Liên hoan Chèo toàn quốc 2025 đang diễn ra tại Bắc Ninh, quy tụ 12 đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp với 21 vở diễn đặc sắc kể những câu chuyện về lịch sử, văn hóa và con người Việt Nam. Sau những vở diễn đầu tiên, sân khấu chèo đã tỏa sáng mang đến cho khán giả cảm xúc và ấn tượng khó quên.

Từ hào khí Đông A đến bản hùng ca đương đại

Ngay trong đêm diễn đầu tiên, Nhà hát Chèo Bắc Ninh đã tạo dấu ấn sâu đậm với khán giả bằng tác phẩm mang đậm chất sử thi - “Thiên mệnh”. Lấy bối cảnh buổi đầu dựng nghiệp nhà Trần - triều đại đã làm rạng danh lịch sử Đại Việt, vở diễn khắc họa hình tượng Trần Thủ Độ, bậc khai quốc công thần, người vừa cứng rắn trong việc giữ kỷ cương triều chính vừa chất chứa nhiều giằng xé, day dứt giữa tình thân và trách nhiệm với non sông. Với sự dàn dựng công phu, phối hợp tinh tế giữa âm nhạc, ánh sáng, đạo cụ và không gian sân khấu đã tái hiện sinh động hào khí Đông A trên từng lớp diễn.

Một cảnh trong vở "Thiên mệnh".

Đặc biệt, chất chèo truyền thống được hòa quyện khéo léo với âm hưởng dân ca quan họ, tạo nên sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tính sử thi và trữ tình, cổ điển và hiện đại. Nhiều người nhận xét đây là sáng tạo tinh tế, mang đến hơi thở mới cho sân khấu chèo khi dân ca quan họ được đưa vào một cách tự nhiên, thấm đẫm cảm xúc, giúp thế hệ trẻ thêm yêu, thêm tự hào về di sản quê hương.

Nghệ sĩ Nhân dân Tạ Quang Lẫm, Giám đốc Nhà hát Chèo Bắc Ninh, đạo diễn vở diễn chia sẻ: “Từ nhiều tích truyện xưa, trong đó có ngôi đền thờ Thái sư Trần Thủ Độ bên dãy núi Nham Biền ở vùng đất Yên Dũng - nơi Thái sư từng xây dựng thành nơi luyện quân và sản xuất phục vụ đất nước, chúng tôi đưa vào vở chèo. Qua đó muốn người xem, nhất là thế hệ trẻ hiểu hơn về lịch sử, truyền thống dựng nước và giữ nước, những địa danh thân thuộc tại quê hương, đồng thời lan tỏa giá trị di sản văn hóa Kinh Bắc như quan họ, chèo…”.

Cùng với kịch bản hay, sự dàn dựng công phu thì “ngọn lửa nghề” - sự hóa thân và thổi hồn vào vai diễn của các nghệ sĩ đã làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của các vở diễn. Từ lời ca, tiếng hát đến từng nhịp trống, tiếng phách, người xem như được sống lại quá khứ hào hùng để thêm yêu và tin vào sức sống bền bỉ của nghệ thuật chèo hôm nay.

Cũng lựa chọn đề tài lịch sử và chất liệu sử thi nhưng Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Ninh Bình lại có cách tiếp cận riêng qua vở “Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật”. Với kết cấu kịch chặt chẽ, giọng điệu chèo cổ được phát huy cùng những làn điệu dân gian xen cài tinh tế, tác phẩm tôn vinh vị tướng văn võ song toàn, người luôn đặt chữ “nhân” lên hàng đầu. Hai vở diễn – hai lát cắt khác nhau của lịch sử nhưng cùng chung tinh thần làm sống dậy những giá trị văn hóa dân tộc bằng hơi thở đương đại.

Trong khi đó, vở chèo “Mưa đỏ” (Nhà hát Sân khấu Truyền thống Hải Phòng) được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Chu Lai do Nghệ sĩ Nhân dân Trịnh Thúy Mùi đạo diễn đã khéo léo dung hòa giữa chất anh hùng ca và bi tráng, giữa hiện thực khốc liệt và vẻ đẹp nhân văn, lãng mạn. Câu chuyện diễn ra tại Thành cổ Quảng Trị - nơi những người lính tuổi đôi mươi chiến đấu kiên cường, sẵn sàng hiến dâng tuổi xuân cho Tổ quốc. Trên sân khấu, ngôn ngữ chèo được cách tân mạnh mẽ: Các lớp diễn ngắn gọn, nhịp điệu nhanh, tiết tấu căng mà vẫn đậm chất thơ. Làn điệu chèo cổ hòa quyện cùng âm thanh của trận chiến, ánh sáng đỏ rực của máu lửa khiến từng cảnh chiến đấu trở nên sống động, chân thực. Trong bi tráng vẫn thấp thoáng nét dịu dàng, lãng mạn của tình yêu, của khát vọng sống. Câu chuyện về những người lính giữa mưa bom bão đạn có thể ngã xuống bất cứ lúc nào nhưng trong lòng luôn tràn đầy khát vọng sống, khát vọng cống hiến cho Tổ quốc, khiến khán giả rưng rưng.

Tiếp nối mạch cảm xúc ấy, “Hương tràm” của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Ninh Bình lại thể hiện dư âm chiến tranh trong đời sống hôm nay. Hậu quả chiến tranh vẫn còn đó song như cây tràm giữa rừng U Minh, con người Việt Nam vẫn vươn lên, giữ trọn niềm tin và khát vọng sống. Những tác phẩm về đề tài chiến tranh cách mạng như “Mưa đỏ”, “Hương tràm” không chỉ gợi nhớ một thời hoa lửa mà còn khơi dậy chiều sâu nhân văn, nhắc nhở người xem trân quý hòa bình, biết ơn những người đã hy sinh vì Tổ quốc. Theo lãnh đạo Nhà hát Nghệ thuật Truyền thống Ninh Bình, đơn vị mang đến Liên hoan 4 vở diễn - nhiều nhất trong các đoàn tham dự với mong muốn góp phần lan tỏa vẻ đẹp và giá trị nhân văn của nghệ thuật chèo trong đời sống hôm nay.

Những vai diễn, làn điệu say lòng người

Cùng với kịch bản hay, sự dàn dựng công phu thì “ngọn lửa nghề” - sự hóa thân và thổi hồn vào vai diễn của các nghệ sĩ đã làm nên sức hấp dẫn đặc biệt cho các vở diễn. Trong vở “Thiên mệnh”, nghệ sĩ Bá Chung đã để lại dấu ấn mạnh mẽ qua nhân vật Thái sư Trần Thủ Độ. Anh thể hiện trọn vẹn khí phách oai hùng của một danh tướng, đồng thời khắc họa sâu sắc nỗi giằng xé nội tâm khi buộc phải hy sinh tình thân vì đại nghĩa. Từng ánh mắt, giọng nói, dáng vẻ của nghệ sĩ đều toát lên cảm xúc chân thực. Bên cạnh đó, Nghệ sĩ Ưu tú Quỳnh Mai tiếp tục chinh phục khán giả bằng giọng chèo ngọt ngào, nội lực và lối diễn xuất mềm mại, tinh tế. Cảnh Thái sư Trần Thủ Độ và phu nhân Trần Thị Dung tâm tình giữa bộn bề lo toan quốc sự được xem là điểm nhấn nổi bật. Khi Thái sư nhớ lại câu hát giao duyên nghe trong chuyến đi tuần thú ở vùng Lạng Giang năm nào, phu nhân đã cất lên làn điệu quan họ da diết: “Người là người ơi, người có mà yêu em... Vì em nay, a, mong bạn - vì em nay, a, nhớ bạn tình...”. Chất giọng vang - rền - nền - nảy của nghệ sĩ Quỳnh Mai khiến khán giả say mê. Dù gần nửa đêm, khán phòng rộng tại Trung tâm Văn hóa - Triển lãm Bắc Ninh vẫn đông kín người. Bà Đỗ Thị Hoa (phường Việt Yên) hồ hởi: “Nội dung vở chèo hay, nghệ sĩ diễn tuyệt vời. Bõ công tôi đi xe máy hơn 15 km để đến xem trực tiếp”.

Các nghệ sĩ Nhà hát Sân khấu Truyền thống Hải Phòng biểu diễn vở "Mưa đỏ".

Cũng cháy hết mình trên sân khấu, Nghệ sĩ Ưu tú Thùy Dương của Nhà hát Sân khấu Truyền thống Hải Phòng - người đảm nhận vai “o Hồng” trong “Mưa đỏ” chia sẻ: “Vai diễn này thực sự là thử thách lớn vì tôi phải nói giọng Huế và thể hiện nét trẻ trung, sôi nổi nhiệt huyết của cô sinh viên 19 tuổi xung phong vào chiến trường. Nhưng chính sự cảm phục, biết ơn đã tiếp thêm cho tôi sức mạnh để vượt qua trở ngại và sống trọn cùng nhân vật”.

Từ sử thi đến hiện thực, từ những bản anh hùng ca hào sảng đến những câu chuyện đời thường thấm đẫm nhân ái, Liên hoan Chèo toàn quốc 2025 cho thấy một diện mạo mới đầy sức sống của nghệ thuật chèo. Các nghệ sĩ không ngừng tìm tòi, đổi mới trong dàn dựng, biểu đạt, kết hợp giữa truyền thống và hơi thở thời đại mà vẫn giữ vẹn bản sắc riêng. Những tràng pháo tay không ngớt, những lời tán thưởng chân thành từ khán giả Bắc Ninh là minh chứng cho tình yêu chèo nồng nàn nơi đây. Hội đồng nghệ thuật đánh giá cao nỗ lực của các đoàn từ khâu kịch bản, âm nhạc đến dàn dựng đều toát lên tinh thần sáng tạo, chuyên nghiệp và tâm huyết với nghề.

Những ngày tới, công chúng sẽ tiếp tục được thưởng thức miễn phí hàng loạt vở diễn như: “Chuyện công chúa triều Trần” (Nhà hát Sân khấu truyền thống Quốc gia Việt Nam), “Giữa hai dòng trong đục” (Nhà hát Chèo Hưng Yên), “Ký ức dòng Thương” (Nhà hát Chèo Bắc Ninh), “Nam Việt Đế - Vạn mùa xuân” (Đoàn Nghệ thuật các dân tộc Thái Nguyên), “Nặng gánh sơn hà” (Nhà hát Chèo Hà Nội), “Nguyễn Văn Cừ - Tuổi trẻ chí lớn” (Nhà hát Chèo Quân đội)… hứa hẹn mang đến nhiều cảm xúc và trải nghiệm nghệ thuật đặc sắc. Mỗi vở diễn, mỗi làn điệu sẽ là một thanh âm riêng trong bản hòa ca nghệ thuật dân tộc. Liên hoan là cuộc hội tụ tâm hồn nơi ngọn lửa đam mê nghệ thuật dân tộc được thắp sáng, lan tỏa niềm tin về sức sống bền bỉ của chèo - loại hình sân khấu đã, đang và sẽ mãi đồng hành với đời sống tinh thần của người Việt.

Lệ Thanh - Tuyết Anh